De (on)duidelijkheid van de keurmerken

Er zijn tegenwoordig zoveel keurmerken dat consumenten door de bomen het bos niet meer zien. Vooral als het om voedsel gaat, is er vaak geen touw meer aan vast te knopen. Nog moeilijker wordt het als het om meer dan één thema gaat. Want het "Beter leven" keurmerk van de Dierenbescherming zegt wel iets over dierenwelzijn, maar niets over gezondheid. En het MSC-keurmerk staat wel voor duurzame vangst, maar zegt dat ook iets over het vissenwelzijn? Bovendien, een product zonder keurmerk is niet per definitie minder duurzaam. In deze blog geen pasklare antwoorden. Maar wel een poging om enige duidelijkheid te scheppen in de wirwar van keurmerken. Want een goed keurmerk geeft wel meer garanties.

Wat is een keurmerk precies?

Een keurmerk is een hulpmiddel voor het maken van een duurzame of gezonde keuze in de supermarkt. Een keurmerk geeft bijvoorbeeld aan dat het product is gemaakt met extra aandacht voor milieu of dierenwelzijn. Als consument kom je honderden keurmerken, kwaliteitsstempels en labels tegen. Zo kan vis een MSC (wild gevangen vis) – of ASC keurmerk (kweekvis) hebben en koffie kan een biologisch, Fairtrade of Rainforest Alliance keurmerk hebben of een combinatie hiervan.

Welke keurmerken zijn betrouwbaar?

Iedereen kan een keurmerk beginnen. Een keurmerk verbieden kan niet, toezichthouders kunnen hoogstens optreden tegen misleidende keurmerken. Ook zijn niet alle keurmerken even veelzeggend. Het “Ik Kies Bewust-keurmerk” was een initiatief van de voedingsindustrie. Een “ik kies bewust-vinkje” gaf aan dat het product ‘minder (verzadigd) vet, zout of suiker of meer vezels bevat dan een vergelijkbaar product’. Maar wat ‘minder’ of ‘meer’ is, blijft in het midden. En dat leidt tot zeer misleidende situaties: zo kreeg magere chocomelk een vinkje omdat er weliswaar weinig vet in maar wel 6 suikerklontjes per glas in zit.

Maar hoewel het vinkje misschien voor consumenten niet altijd even duidelijk was, leidde het er wel toe dat veel fabrikanten hun producten gezonder maakten, juist omdat ze dat Vinkje graag op de verpakking wilden zetten. Inmiddels werkt de overheid aan een nieuw, onafhankelijk voedselkeuzelogo voor gezondheid, de Nutri-Score.  

Op de overheidswebsite consuwijzer.nl site, opgezet door de toezichthouder Autoriteit Consument & Markt (ACM), staat een lijst met betrouwbaar geachte keurmerken. Ook op milieucentraal.nl staat een overzicht.

Onafhankelijke controle en sanctiebeleid

Een keurmerk is het betrouwbaarst als er onafhankelijke controle is door een geaccrediteerde partij en er een duidelijk sanctiebeleid is. Een geaccrediteerde partij is een partij die zelf ook weer gecontroleerd wordt, bijvoorbeeld door de Raad voor Accreditatie. Voor het duurzaamheidsthema is bijvoorbeeld een volledig lidmaatschap van ISEAL met een transparant sanctiebeleid zeer betrouwbaar. ISEAL is een onafhankelijke organisatie die duurzaamheid wil bevorderen. 

In januari 2019 heeft Milieu Centraal in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit het aanbod keurmerken opnieuw beoordeeld. Van de bijna 100 varianten voldoen slechts 10 keurmerken aan de richtlijnen voor een topkeurmerk op voeding.

Deze tien topkeurmerken stellen de hoogste eisen op het gebied van milieu, dierenwelzijn en mens en werk.

Een topkeurmerk voldoet aan 3 eisen:

• Het is streng (ambitieus): de eisen gaan veel verder dan wat gemiddeld ‘normaal’ is in de branche;
• Het is transparant: de eisen zijn makkelijk te vinden op de website, ze zijn duidelijk en concreet. 
• Het is betrouwbaar: er is onafhankelijke controle, liefst door een organisatie die is goedgekeurd door de Raad voor Accreditatie (of een vergelijkbare buitenlandse instelling, inclusief ISEAL). De controles zijn onaangekondigd en vinden regelmatig plaats. Er zijn sancties als de gebruiker van het keurmerk niet aan de eisen voldoet.

Questionmark baseert zich bij haar productcheckers en productwijzers ook op de beoordeling van Milieu Centraal. Milieu Centraal geeft een score van 0-5 voor de eisen op milieu, mens en dier. Als een keurmerk minimaal drie punten scoort in de beoordeling van Milieu Centraal, krijgt het bij Questionmark een vinkje.

Wat kun je zelf doen? 

Kijk vooral naar wat je zelf belangrijk vindt. Een keurmerk zegt niet alles. Het kan iets zeggen over de veiligheid van een product, maar niet of het duurzaam is gemaakt. Of het kan goed zijn voor het welzijn van een dier, maar niet zo gezond voor je zelf.

En als je wilt weten hoe jouw supermarkt scoort op het gebied van Gezondheid, houd dan onze Facebook en LinkedIn pagina’s in de gaten of schrijf je in voor onze nieuwsbrief. In oktober laten wij met de Superlijst Gezondheid zien wat supermarkten doen om ons te helpen een gezonde keuze te maken in hun winkels.