Soja
6 mei 2019
Soja in supermarktproducten: zo kies je bewust voor duurzaam
Soja is een peulvrucht die tot dezelfde familie behoort als bijvoorbeeld de erwt en lupine. In de peulen zitten kleine boontjes die gebruikt worden voor producten zoals tofu, tempé en sojaolie. De grootste hoeveelheden soja zitten echter indirect in dierlijke voedingsmiddelen: soja wordt namelijk grootschalig verwerkt tot veevoer. Voor deze soja zijn de duurzaamheidsrisico’s het grootst, omdat de herkomst meestal buiten Europa ligt (binnen de Europese sojateelt spelen minder risico’s).
De meeste soja die Nederland importeert voor veevoer is afkomstig uit Zuid-Amerikaanse landen, waaronder Argentinië en Brazilië. De sojateelt in Zuid-Amerika brengt een breed scala aan milieu issues en mensenrechten problematiek met zich mee. Denk bijvoorbeeld aan ontbossing, watervervuiling en slechte werkomstandigheden voor landarbeiders. Voor duurzame soja is het daarom belangrijk rekening te houden met aandachtsgebieden binnen de thema’s milieu en mensenrechten. Hieronder zijn de belangrijkste te vinden.
Milieu: ontbossing en meststoffen
Doordat land moet worden vrijgemaakt voor het aanleggen van soja-akkers worden bossen massaal gekapt. Ontbossing gaat gepaard met hoge uitstoot van broeikasgassen en werkt bodemerosie in de hand. Ook wordt hierdoor de natuurlijke habitat van unieke diersoorten steeds kleiner. Wereldwijd wordt er 337 miljoen ton soja geproduceerd, waarvan in 2017 circa 12% in Europa werd gebruikt. Slechts 22% daarvan werd geproduceerd volgens de minimum normen van de Europese veevoederindustrie, de zogenaamde FEFAC soja richtlijnen. Slechts 13% van de in Europa gebruikte soja is aantoonbaar ontbossingsvrij.
Door de groeiende vraag naar soja is een maximale opbrengst van de akkers essentieel. De intensieve landbouw voor de sojateelt gaat echter ten koste van de bodemkwaliteit. Nutriënten in de grond raken uitgeput, waardoor er toenemend gebruik moet worden gemaakt van kunstmest om te grond vruchtbaar te houden. Overmatig gebruik van kunstmest heeft negatieve effecten op het milieu. Zo komt het regelmatig in het water terecht, met waterverontreiniging als gevolg. Kunstmest heeft verder significante impact het broeikaseffect door de uitstoot stikstofoxide.
Milieu: bestrijdingsmiddelen en klimaat
Het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de sojateelt is een belangrijk aandachtspunt. Bij onjuist gebruik kunnen bestrijdingsmiddelen op plekken terecht komen waar deze niet gewenst zijn. Zo kunnen giftige stoffen uitspoelen naar lokale waterbronnen of tijdens de besproeiing via de lucht terecht komen in kwetsbare ecosystemen en omliggend woongebied. Dit heeft enorme gevolgen voor zowel het milieu als de mens.
Voor het verbouwen van de soja is er daarnaast veel zoetwater nodig. Dit vormt een risico voor het ontstaan van watertekort of droogte in gebieden waar zoetwaterbronnen schaars zijn.
Mensenrechten: kleinschalige boeren en werknemersrechten
De sojateelt vormt ook een groot risico voor de inkomsten van kleinschalige boeren. Zo kunnen kleinschalige boeren moeilijk concurreren met grote bedrijven, omdat zij maar beperkte toegang hebben tot informatie en (technologische) middelen die ze nodig hebben om op een duurzame manier genoeg opbrengsten op te halen. Landbouwgrond van kleinschalige sojabedrijven wordt dan ook regelmatig overgenomen door omvangrijke partijen. Hierdoor ontstaan er problemen met lokale voedselvoorziening.
Bij de sojateelt kunnen verder mensenrechtenschendingen voorkomen. Zo werken landarbeiders vaak onder slechte omstandigheden. Ook is er sprake van onderbetaling en andere vormen van discriminatie.
Mensenrechten: gezondheid en gemeenschappen
Binnen het thema mensenrechten is niet alleen de impact op boeren van belang, maar ook de rechten van de gemeenschappen rondom de productie. Wanneer landarbeiders onvoldoende beschermd worden tegen bestrijdingsmiddelen en andere chemicaliën vormt dit een groot risico voor hun gezondheid. Deze giftige stoffen hebben daarnaast ook negatieve gezondheidsgevolgen voor omliggende gemeenschappen als ze terechtkomen in de bodem, het water of de lucht.
De traditionele landrechten van lokale gemeenschappen lopen kans geschaad te worden door grote bedrijven bij uitbreiding van hun akkerland, waardoor gemeenschappen de zeggenschap verliezen over hun land.
Hot topic: genetische modificatie
Wereldwijd wordt in verband met soja veel gesproken over genetische modificatie: het verbeteren van gewassen door het kunstmatig aanpassen van genetisch materiaal (DNA). Het overgrote deel - ruim 70 procent - van de wereldwijde sojateelt is echter al genetisch gemodificeerd. Het is nog onduidelijk wat de gevolgen van genetische modificatie voor mens en natuur zullen zijn op lange termijn.
Waar kun je op letten bij producten met soja
Duurzame soja is relevant voor een brede groep producenten, zowel voor bedrijven die sojaproducten produceren, als voor bijvoorbeeld bedrijven in de zuivel- en vleessectoren. Leveranciers moeten samenwerken om de ketens goed in kaar te brengen en gezamenlijke issues rondom energiegebruik, water kwaliteit, gebruik van chemicaliën, veiligheid, gezondheid en arbeidsrechten aan te pakken.
Als consument kun je letten op topkeurmerken die op de verpakkingen van producten staan. Voor producten waarin soja verwerkt is, is het Europees Biologisch Keurmerk een ‘Topkeurmerk’ dat zich inzet voor risico’s het gebied van milieu. Voor duurzame soja als veevoer kun je letten op het RTRS logo. Als je zeker wil weten dat de soja die je zelf eet niet gemodificeerd is, kun je daarnaast letten op het logo ‘non-GMO’ of wederom het Europees biologisch keurmerk.
Bronvermelding
Questionmark werkt met de methode van The Sustainability Consortium (TSC) om de risico’s voor duurzaamheid in productgroepen te bepalen. De aandachtsgebieden die worden toegelicht op deze pagina zijn gebaseerd op het hotspot onderzoek van TSC. Daarnaast is dit aangevuld met informatie van het Wereld Natuur Fonds en Milieu Centraal om de aandachtsgebieden in een Nederlandse context te plaatsen. Tot slot is gebruik gemaakt van het rapport ‘European Soy Monitor’ van IDH en IUCN NL.
