Zout
26 mrt. 2019
Zo kies je bewust voor gezond en duurzaam
Als we het over zout hebben, bedoelen we meestal keukenzout. De scheikundige naam voor keukenzout is natriumchloride (NaCl). 1 gram keukenzout bestaat uit 0,4 gram natrium en 0,6 gram chloride.
De begrippen zout en natrium worden vaak door elkaar gebruikt omdat in onze voeding zout de belangrijkste bron van natrium is. Als het gaat over wat het effect van zout op je gezondheid is, gaat het dus meestal over de effecten van het natrium. Natrium is belangrijk bij het regelen van de vochtbalans van het lichaam, het regelen van de bloeddruk en is nodig voor een goede werking van de spier- en zenuwcellen. Naast natrium spelen ook chloride en kalium een rol bij de vochtbalans.
Waar zit zout (natrium) in?
Wist je dat...
- 80% van het zout in bewerkte producten zit zoals brood, kaas, vleeswaren, soepen en snacks?
- 20% van het zout zelf toegevoegd wordt bij het koken en aan tafel?
Van nature zit er niet zoveel natrium in ons eten, we halen natrium vooral uit toegevoegd (keuken)zout. Fabrikanten voegen zout toe om smaak, houdbaarheid (in bijvoorbeeld vleesproducten, vis, zuurkool) of structuur (in bijvoorbeeld brood, kaas) te verbeteren. Van sommige supermarktproducten is het duidelijk dat er (veel) zout in zit, maar er zijn ook producten waar zout in verborgen zit.
We krijgen in Nederland vooral zout binnen door het eten van brood, vleesproducten en kaas. De volgende producten bevatten vaak veel zout:
- kant-en-klaarmaaltijden en pizza’s,
- soepen en sauzen,
- hartige snacks, zoals chips en gezouten nootjes.
De Hartstichting heeft een lijst gepubliceerd met het zoutgehalte van veel producten. Je kunt ook bij Questionmark de ingrediënten van je producten opzoeken
Verschillende soorten zout en natrium
Er zijn verschillende soorten zout verkrijgbaar:
- Keuken- of tafelzout. In Nederland wordt aan keukenzout bijna altijd jodium toegevoegd.
- Bakkerszout. Dit is zout dat wordt gebruikt voor het bakken van brood en broodvervangers. Aan dit zout mag in Nederland meer jodium worden toegevoegd dan aan keukenzout.
- Zeezout, Himalayazout en Keltisch zout. Dit soort zoutproducten lijken gezonder, maar zijn het niet. Het belangrijkste ingrediënt van deze producten is natriumchloride (NaCl), dat is keukenzout. Voor het effect op je gezondheid maakt het niet uit waar het zout vandaan komt of hoe het is bewerkt. Sommige zoutproducten benadrukken dat er mineralen en spoorelementen in zitten, zoals jodium, magnesium en calcium. Maar ook die maken het niet gezonder: er zit namelijk zo weinig van zulke stoffen in, dat die niet bijdragen aan de gezondheid.
- Jozo bewust of Lo Salt. Dit zijn zoutmengsels waarin een deel van het natrium is vervangen door kalium en magnesium. Deze zoutmengels zijn niet geschikt voor iedereen.
Daarnaast wordt natrium toegevoegd aan de voeding in andere vormen zoals natriumwaterstofcarbonaat (bakpoeder), mononatriumglutamaat (de smaakmaker vetsin), natriumbezoaat (conserveermiddel) en natriumfosfaten (stabilisator).
Gezondheidseffecten
Het komt zelden voor dat mensen te weinig zout binnenkrijgen. Meer dan 80% van de Nederlandse bevolking krijgt meer zout binnen dan de maximale hoeveelheid van 6 gram zout per dag, die de Hartstichting en het Voedingscentrum adviseren (voor kinderen ligt deze hoeveelheid lager). De helft van de volwassenen eet 8,2 gram zout per dag of meer.
Een te hoge zoutinname kan leiden tot bijvoorbeeld de volgende gezondheidsproblemen:
- Verhoogde bloeddruk. Te veel zout zal ertoe leiden dat het lichaam meer vocht vasthoudt. Hierdoor zit er meer vocht in de bloedvaten, staat er meer druk op de bloedvaten en moet het hart harder werken om het bloed rond te pompen.
- Hart- en vaatziekten. Minder zout eten verkleint mogelijk de kans op hart- en vaatziekten.
- Nierziekten. Veel zout kan leiden tot nierziekten. De nieren regelen de hoeveelheid zout in je lichaam. Wanneer je veel natrium binnenkrijgt moeten de nieren extra hard werken om dit via de urine uit je lichaam te verwijderen. Door het harde werken kunnen je nieren beschadigen.
Etiket
Op het etiket staat hoeveel zout in het product zit. 1 gram zout is gelijk aan 0,4 gram natrium. Alleen bij levensmiddelen waaraan geen zout is toegevoegd, zoals melk, groenten, vlees en vis, mag op het etiket staan dat het zoutgehalte uitsluitend is toe te schrijven aan van nature voorkomend natrium.
Referentie-inname
Op sommige etiketten staat het zoutgehalte weergegeven in een percentage. Dat is het percentage van de referentie-inname. Het cijfer kan voor misverstanden zorgen. Als er staat dat een product 67% van de referentie-inname bevat, lijkt het alsof er meer zout gegeten moet worden. Dat is niet zo, want het advies van 6 gram een bovengrens. Het is beter om minder dan 6 gram binnen te krijgen.
Claims
Soms zetten fabrikanten een claim op het etiket. Claims zijn beweringen die wettelijk zijn vastgelegd. De volgende claims kunnen op het etiket staan:
- Verlaagd natrium of zout: minder dan 25% zout in vergelijking met het oorspronkelijke product.
- Natriumarm of zoutarm: minder dan 0,3 gram zout of 0,12 gram natrium per 100 gram.
- Zeer laag natrium- of zoutgehalte: minder dan 0,1 gram zout of 0,04 gram per 100 gram.
- Natriumvrij of zoutloos: minder dan 0,0125 gram zout of 0,005 gram per 100 gram.
- Geen natrium/zout toegevoegd: Aan het product is geen natrium of zout toegevoegd. Het product bevat maximaal 0,12 gram natrium of 0,3 gram zout per 100 gram.
Tips voor minder zout eten
80% van het geconsumeerde zout krijg je binnen via gekochte voedingsmiddelen. De rest voegen mensen toe tijdens het koken of aan tafel. De warme maaltijd levert het meeste zout (36%) gevolgd door de lunch (31%). Tips voor het eten van minder zout:
- kijk goed op de verpakking van voedingsmiddelen hoeveel zout of natrium erin zit
- kies voor verse producten
- kies verse kruiden en specerijen als smaakmakers
Hoe zit het met mineralen in zout?
Zeezout bevat vergeleken met gewoon keukenzout een klein beetje meer mineralen, zoals bijvoorbeeld magnesium en calcium. Dit is zo weinig dat het (bij normale consumptie) niet bijdraagt aan het halen van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheden. Ook andere zouten zoals Himalayazout of Keltisch zout bevatten naast natrium een beetje andere mineralen en spoorelementen, maar dit levert bij normaal gebruik geen relevante bijdrage.
Duurzaamheid in zoutwinning
Veel van het gebruikte zout in Nederland komt uit ons eigen land of uit Denemarken. Er is weinig bekend over risico’s voor duurzame zoutwinning en de problemen die zich voor kunnen doen in de meer exotische oorden waar zout wordt gewonnen. Mogelijke aandachtsgebieden zouden hier kunnen zijn: de bescherming van de natuurlijke omgeving van vogels, veilig en zuinig watergebruik en energiegebruik.
Conclusie
Als je wil weten of er zout is toegevoegd, dan is dat te zien in de ingrediëntenlijst. Het ingrediënt dat het meest voorkomt in een product moet bij de ingrediëntenlijst vooraan worden gezet. Om te zien hoeveel zout een product bevat, kun je ook de voedingswaardetabel checken. Hier zie je de optelling van de van nature aanwezige en het toegevoegde zout.
Het advies is om zout te kiezen waar jodium aan is toegevoegd, zoals keukenzout.
Op het gebied van duurzaamheid is over zout niet veel bekend, noch is het is mogelijk uit de verpakking af te leiden of het zout duurzaam is gewonnen.
Bronvermelding
Questionmark werkt samen met het Voedingscentrum om producten gezondheidsscores te geven; veel van de informatie van deze pagina komt van het Voedinsgcentrum. Daarnaast gebruiken we gezondheidsorganisaties als bron, zoals de Hartstichting, het Diabetesfonds, de Nierstichting, de RIVM. Voor duurzaamheidsinformatie hebben we gebruik gemaakt van de website van Salt of the Earth.
